Czym jest alergia pokarmowa

Alergia pokarmowa to choroba o podłożu immunologicznym, charakteryzująca się występowaniem objawów skórnych i/lub żołądkowo-jelitowych po spożyciu określonych pokarmów. Alergia może pojawić się u zwierzęcia w każdym wieku i, wbrew powszechnemu przekonaniu, nie musi jej towarzyszyć wprowadzenie do diety nowego pokarmu.

Terminem „alergia pokarmowa” są niekiedy błędnie określane reakcje nietolerancji pokarmowej, które również występują po spożyciu niektórych pokarmów i dają podobny do alergii obraz kliniczny, ale mają podłoże nieimmunologiczne (np. metaboliczne lub toksyczne).

Występowanie

Alergia pokarmowa może pojawić się u zwierzęcia w każdym wieku i do jej wystąpienia nie jest konieczna zmiana diety. Do rozwoju alergii pokarmowej może dojść w wyniku długotrwałej ekspozycji na dany pokarm, co oznacza, iż zwierzę może uczulić się na karmę, którą przyjmuje od dłuższego czasu i która zawsze była przez nie dobrze tolerowana.

Reakcja nietolerancji pokarmowej może natomiast wystąpić już po jednokrotnym podaniu nowego pokarmu, ponieważ nie ma podłoża immunologicznego i do jej wystąpienia nie jest konieczna wcześniejsza sensytyzacja organizmu. Może być wywołana m.in. niedoborem enzymów koniecznych do strawienia pokarmu (np. niedobór laktazy powodujący nietolerancję mleka), nadmiarem niektórych substancji odżywczych w pokarmie (np. wit. A, wit. D), pokarmem zawierającym znaczne ilości histaminy (np. niektóre ryby – tuńczyk, makrela) lub zanieczyszczonym bakteriami i ich toksynami.

Co ważne, niepożądane reakcje na pokarm (alergię lub nietolerancję) może wywołać nie tylko karma, ale również wszystko inne, co jest podawane zwierzęciu doustnie, m.in.: przysmaki, leki w żelatynowych kapsułkach, „dosmaczane” leki i suplementy, pasty do zębów czy gryzaki.

Przyczyny alergii pokarmowej

Do rozwoju alergii pokarmowej dochodzi, gdy układ odpornościowy zwierzęcia błędnie zidentyfikuje białko zawarte w pokarmie jako szkodliwe. Następuje wtedy wytworzenie przeciwciał skierowanych przeciwko danemu pokarmowi i sensytyzacja organizmu, w wyniku których każde kolejne spożycie pokarmu prowadzi do rozwoju reakcji odpornościowej i pojawienia się objawów.

Do surowców, na które alergie pokarmowe u zwierząt występują stosunkowo często, należą:

• wołowina
• wieprzowina
• kurczak
• nabiał
• pszenica
• kukurydza
• ryby (u kotów)

Dodatkowo niektóre pokarmy mogą wywoływać krzyżowe reakcje odpornościowe – u zwierzęcia uczulonego na jeden surowiec z danej grupy, może dochodzić do pojawienia się objawów alergii również po spożyciu pozostałych.

Reakcje krzyżowe występują pomiędzy:

• mlekiem pochodzącym od różnych gatunków zwierząt (krowim, kozim, owczym)
• białkiem kurczaka i jajami
• pszenicą, żytem i jęczmieniem
• rzadko pomiędzy roślinami strączkowymi

Stosunkowo rzadko przyczyną alergii pokarmowej są:

• konina
• dziczyzna
• królik
• kaczka
• bażant
• koza
• struś
• ryby (u psów)
• ryż
• ziemniaki i bataty
• zielony groszek

UWAGA: Powyższe uporządkowanie surowców ma na celu pomoc w przeprowadzeniu diety eliminacyjnej, kiedy nie wiadomo, na jakie pokarmy zwierzę jest uczulone. Obecność pokarmu w grupie surowców, na które alergie występują często, nie oznacza, że ma on większą szansę na uczulenie zwierzęcia, u którego alergia pokarmowa nie występuje wcale lub występuje, ale na inny surowiec. Jeśli w trakcie diety eliminacyjnej dany pokarm zostanie uznany za „bezpieczny”, nie ma powodów do wykluczania go z jadłospisu, niezależnie w której z grup się znajduje.

Objawy alergii pokarmowej

Objawy alergii pokarmowej występują niezależnie od pory roku i zwykle obejmują skórę i/lub przewód pokarmowy.

Objawy alergii pokarmowej są nieodróżnialne od objawów atopowego zapalenia skóry. Mogą występować pojedynczo lub po kilka równocześnie. Z czasem może dochodzić do wtórnych infekcji bakteryjnych i grzybiczych, skutkujących m.in. ropnym zapaleniem skóry czy bakteryjnym zapaleniem ucha. Niekiedy objawom alergii pokarmowej może towarzyszyć powiększenie obwodowych węzłów chłonnych, a bardzo silne reakcje nadwrażliwości mogą prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, najczęściej w postaci obrzęku naczynioruchowego twarzy, spojówek, powiek, warg i/lub języka. Objawy anafilaksji pojawiają się zwykłe w ciągu kilku minut od kontaktu z alergenem.

Objawy ze strony przewodu pokarmowego dotyczą najczęściej żołądka oraz jelita cienkiego i obejmują:

• ból brzucha
• wzdęcia, nadmierne gazy
• wymioty
• zwiększoną częstotliwość defekacji
• nieuformowany kał
• biegunkę (może być obfita i wodnista, krwista lub śluzowa)
• utratę masy ciała

Diagnostyka alergii pokarmowej

Laboratoria oferują wiele metod diagnostyki alergii, m.in.: oznaczanie poziomu IgE w surowicy krwi, testy immunoenzymatyczne (ELISA) czy testy radioalergoabsorpcji (RAST). Badania te, pomimo że są użyteczne przy rozpoznawaniu innych typów alergii, niestety nie sprawdzają się w przypadku alergii pokarmowej. Wiarygodność ich wyników jest dyskusyjna, w związku z czym na ich podstawie nie powinno się diagnozować alergii pokarmowej ani ustalać diety u zwierzęcia cierpiącego na tę chorobę. Aktualnie za jedyną pewną metodę diagnostyczną alergii pokarmowej i złoty standard w tym zakresie uważa się dietę eliminacyjną.

Jak przeprowadzić dietę eliminacyjną

Dieta eliminacyjna polega na wykluczeniu z jadłospisu zwierzęcia wszystkich dotychczasowych pokarmów mogących być przyczyną reakcji alergicznej, a następnie stopniowym włączaniu ich ponownie do diety i obserwacji, które z nich spowodują nawrót objawów alergii, a które będą „bezpieczne”.

Pierwszym etapem diety eliminacyjnej jest zmiana pokarmu podawanego zwierzęciu na taki, przy którym ryzyko wywołania objawów alergii pokarmowej jest najmniejsze. W praktyce jest to dieta oparta na nowym źródle białka, z którym zwierze nie miało wcześniej styczności (a więc nie mogło się na nie uczulić) lub pokarm hydrolizowany.

Dietę taką należy utrzymać przez 6-12 tygodni. Jeśli w tym czasie objawy alergii pokarmowej ustąpią, można przejść do kolejnego etapu, czyli prób prowokacyjnych. Jeśli objawy dalej się utrzymują, należy spróbować ponownie z inną karmą monobiałkową/hydrolizowaną lub rozważyć inną niż alergia pokarmowa przyczynę objawów występujących u zwierzęcia.

W trakcie diety eliminacyjnej zwierzę nie powinno spożywać żadnych innych pokarmów. Wynik próby może zaburzyć podanie każdej, nawet najmniejszej przekąski, gryzaka, „dosmaczanych” leków i suplementów, past do zębów, leków w żelatynowych kapsułkach, czy zjedzenie przez zwierzę „śmiecia” na spacerze.

Próby prowokacyjne

Próby prowokacyjne wykonywane są u zwierząt przebywających na diecie eliminacyjnej i polegają na stopniowym włączaniu do diety kolejnych pokarmów/źródeł białka (po jednym naraz) i obserwacji zwierzęcia pod kątem nawrotu objawów alergii pokarmowej.

Jeśli w ciągu 14 dni od rozpoczęcia podawania nowego pokarmu objawy alergii pokarmowej nie wrócą, pokarm zostaje uznany za „bezpieczny” i można rozpocząć próbę z kolejnym.

Jeśli w ciągu 14 dni od podania nowego pokarmu dojdzie do nawrotu objawów, wtedy dany pokarm zostaje uznany za „uczulający” i wyklucza się go z diety na stałe. Następnie należy odczekać do ustąpienia objawów, co ponownie może zająć 6-12 tygodni, i rozpocząć próbę prowokacyjną z kolejnym pokarmem.

Po sporządzeniu listy pokarmów, na które zwierzę jest uczulone, należy zakończyć dietę eliminacyjną i poszukać karmy „na stałe”, która nie będzie zawierać ich na liście surowców.

Wybór karmy u zwierzęcia z alergią pokarmową

Wybierając karmę dla psa lub kota cierpiącego na alergię pokarmową należy zawsze dokładnie przeanalizować całą listę składników i nie sugerować się samą nazwą karmy, ponieważ może być ona myląca. Dopiski zawarte w nazwach karm (np. „Karma X z jagnięciną”, „Karma Y – królik z ziemniakami” itp.) oznaczają jedynie, że wymieniony surowiec znajduje się w karmie, ale nie gwarantują, że oprócz niego w składzie nie ma też kurczaka, wołowiny czy innych źródeł białka, na które zwierzę może być uczulone.

Jeśli w ramach diety eliminacyjnej stosowana jest dieta oparta na nowym źródle białka, z którym zwierzę nie miało wcześniej styczności, dobrym wyborem są karmy monobiałkowe (w których całe białko w karmie pochodzi tylko z jednego źródła) lub pokarm oparty na surowcach, na które alergia pokarmowa występuje stosunkowo rzadko (np. konina, struś, królik) – komercyjny lub przygotowywany w domu.

W przypadku diety hydrolizowanej zawsze należy dokładnie przeanalizować etykietę karmy i upewnić się, że procesowi hydrolizy poddane zostały wszystkie znajdujące się w niej źródła białka, a nie tylko ich część. Należy też pamiętać, że proces hydrolizy („pocięcie” łańcuchów polipeptydowych, z których zbudowane jest białko, na mniejsze fragmenty), skutkuje zminimalizowaniem ryzyka wywołania reakcji odpornościowej i towarzyszących jej objawów alergii, ale nie eliminuje go całkowicie. Jeśli więc, pomimo stosowania karmy hydrolizowanej, stan zwierzęcia się nie poprawia, wskazane jest wypróbowanie karmy opartej na innym źródle białka. Z uwagi na dość wysoką cenę tego typu karm, zwykle rezygnuje się z nich po zakończeniu diety eliminacyjnej, wybierając karmę zwykłą (niehydrolizowaną), w której składzie nie występują surowce, na które zwierzę jest uczulone.

Wybierając pokarm dla zwierzęcia należy pamiętać, by był on oznaczony jako „pełnoporcjowy” (w przypadku karm komercyjnych) lub by został odpowiednio zbilansowany przez dietetyka weterynaryjnego (w przypadku diety domowej), co zapewni prawidłową podaż wszystkich potrzebnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach. Długotrwałe stosowanie niezbilansowanej diety może bowiem prowadzić do poważnych zaburzeń w gospodarce mineralnej organizmu, być przyczyną nieprawidłowości we wzroście i rozwoju zwierzęcia oraz prowadzić do wielu chorób, co jest szczególnie niebezpieczne u osobników rosnących oraz starszych.

Jeśli pomimo stosowania diety hydrolizowanej lub opartej na źródłach białka, na które zwierze nie jest uczulone, objawy alergii nie ustępują, warto zwrócić uwagę na rodzaj zawartych w niej olejów i tłuszczy – np. przy zwierzęciu uczulonym na kurczaka sprawdzić, czy karma nie zawiera tłuszczu z kurczaka. Tłuszcz, mimo iż sam nie działa uczulająco, może nie być w 100% oczyszczony i zawierać niewielkie ilości białka, wystarczające do wywołania reakcji alergicznej i towarzyszących jej objawów.

Uświadomienie domowników

Przy diagnostyce i leczeniu alergii pokarmowej bardzo ważna jest współpraca wszystkich osób mających kontakt ze zwierzęciem. Na nic bowiem zda się cały trud i tygodnie diety eliminacyjnej, jeśli ktoś z domowników będzie po kryjomu „dokarmiał” zwierzę lub nie dopilnuje, by nie zjadało ono „śmieci” na spacerze. Dlatego też należy wszystkim domownikom (szczególnie dzieciom i babciom) oraz znajomym, którzy mają kontakt ze zwierzęciem, dokładnie wytłumaczyć, na czym polega choroba pupila, jakich pokarmów nie powinni mu podawać i że nawet „jeden plasterek kiełbaski” może zniweczyć efekty kilku miesięcy pracy.

lek.wet. Michał Stokowski